تلاوت سوره حاقه و نازعات – استاد مصطفی اسماعیل

استاد مصطفی اسماعیل یکی از نوابغ فنّ قرائت قرآن و از مشاهیر بزرگ عالم قرائت می باشد.و در میان تمامی قاریان مصری که تا کنون قرائت آنها را شنیده ایم،فنّی ترین قاری قرآن است.

جایگاه رفیع ایشان در میان قاریان سبب شده که وی را «اکبر القراء» (بزرگترین قاری) لقب دهند.لقبی که بدون شک برازنده استاد مصطفی اسماعیل می باشد.با این که بیش از دو دهه از فوت ایشان۱ و به میدان آمدن قاریان دیگر می گذرد، باز هم کسی در «اکبر القرّا» بودن مصطفی اسماعیل،شک نمی کنند.

تجوید و اختلاف قراءات

مصطفی اسماعیل که در ناحیه طنطا در کشور مصر به دنیا آمد. آموزش های اولیه قرائت قرآن را زیر نظر استاد سید البدوی فرا گرفت.سپس در مؤسسه الأحدی(در طنطا) به همراه استاد محمود خلیل الحصری در پیشگاه شیخ ابراهیم سلام که از بزرگان اساتید آن زمان در کشور مصر بود به تحصیل علوم عالی قرائت پرداخت و از کار و تمرین بر روی اصول فنّی قرائت قرآن و اختلاف قراءات،غافل نشد.در میان قاریان مصری،مصطفی اسماعیل از جمله کسانی است که تجوید و اختلاف قراءات را به خوبی فرا گرفت و اگر چه گاهی به اقتضای صوت و لحن، قواعد تجویدی را به نحو کم رنگ تری رعایت می کند، ولی قطعاً یکی از قاریانی است که زیاد از اختلاف قراءات استفاده کرده است و به ویژه آیاتی را که از نظر قوانین تجوید و یا «فرش الحروف»۲ توسط راویان و مطابق با قرائت های مختلف نقل شده است را با تسلط هر چه تمامتر تلاوت می کند.

وقف و ابتدا

از جمله کارهای کم نظیری که توسط مصطفی اسماعیل انجام شده است رعایت « وقف و ابتدا » با استفاده از آهنگ و نغمه است.بدین صورت که به دلیل طولانی بودن یک عبارت یا به خاطر زیباتر شدن قرائت،مجبور می شود در جایی وقف کند که برای وقف مناسب نیست صوتش را به گونه ای در می آورد و اجرا می کند که شنونده متوجّه می شود که جمله تمام نشده و مطلب هنوز ادامه دارد؛یعنی ضعف و نامناسب بودن محل وقف را با لحن و نغمه مناسب، جبران می کند.

صوت

صوت،هدیه ای است الهی که خداوند آن را در وجود انسان به ودیعه گذارده است و بدین جهت نمی توان آن را مانند سایر علوم، اعم از:تجوید،وقف و ابتدا و… آموخت، امّا می توان با تمرین و ممارست آن را مهار کرده، پرورش داد.

استاد مصطفی اسماعیل اگر چه دارای صدای صاف و شفافی نیست، امّا با استادی تمام صوت خود را پرورش داده و در اختیار گرفته است و از آن در جهت اجرای تمامی الحان و نغمات بهره مند می شود و لذا صدایی که از وی در قرائت هایش شنیده می شود نه تنها آن چنان بد به نظر نمی رسد، بلکه بسیار قوی،منعطف (از نظر « تحریر ») و پخته می باشد به شکلی که او می تواند هر لحنی را با هر پرده و گامی به راحتی به اجرا در آورد.

لحن و سبک

مهمترین و درخشان ترین نکته در باب قرائت مصطفی اسماعیل، تسلط بی بدیل او بر روی الحان است که به مدد تسلّط عالی،توانسته است سبکی ممتاز و بسیار فنّی بنا نهد و مشتاقان قرائت قرآن را از هر سو به طرف سبک خویش جذب نماید.این استاد گرانقدر ضمن مطلبی که در سال (۱۹۷۲م) در مجله المصوّر چاپ قاهره (شماره ۲۱) از وی به چاپ رسیده است، می گوید:«قرائت قرآن کریم بر هجده مقام استوار است که بعضی از آن مقامات عبارتند از:بیات و مشتقات آن… صبا،شور،جوجاز،رصد،سه گاه،عجم،مرمل،نهاوند،عشاق و…» در دیدگاه وی،هر قاری قرآن که دارای صدای زیبا است، ناگزیر باید با موسیقی قرآن نیز آشنا باشد.

قرائت های شیخ مصطفی اسماعیل،گنجینه الحان قرآنی است و اکثر نغمات رایج در قرائت قرآن و دستگاهی موجود را ، خوانده است.سبک مصطفی اسماعیل اگر چه به ظاهر،کمی خشک به نظر می رسد، ولی با دقایق و ظرافت های فنّی که در قرائت وی وجود دارد، سبک او یکی از پر طرفدارترین سبک های قرآنی می باشد.

از دیگر نکاتی که باید بدان اشاره کرد استخدام بسیار خوب «صوت و لحن» در القای معانی و مضامین قرآنی به شنوده است تا آنجا که شاید هیچ قاری به اندازه ایشان در القای عالی مفاهیم آیات الهی و تجسّم معانی قرآن،موفقیت کسب نکرده باشد.