دعای کمیل / حرم حضرت زینب (سلام الله علیها) – حاج مهدی رسولی
دعای کمیل / حرم حضرت زینب (سلام الله علیها) – حاج مهدی رسولی
دعای کمیل دعایی است از حضرت علی(علیه السلام) که به کمیل بن زیاد نخعی تعلیم کرده است. این دعا دارای مضامین بلند و متعالی در شناخت خداوند و درخواست بخشش گناهان است. علامه مجلسی دعای کمیل را بهترینِ دعاها دانسته است. این دعا از دعاهای رایجی است که شیعیان در شب نیمه شعبان و شب‌های جمعه می‌خوانند.
کمیل
کمیل بن زیاد بن نهیک نخعی از قبیله نخع، از تابعین اصحاب رسول خدا(صلی الله علیه وآله) و از یاران خاص امام علی(علیه السلام) و امام حسن(علیه السلام)است. وی ۱۸ سال از عمر خود را در دوران رسول خدا(صلی الله علیه وآله) سپری کرد. او از جمله شیعیانی است که در روزهای اول خلافتحضرت علی (علیه السلام) با او بیعت کرد و در جنگ‌های امام علی(علیه السلام)، از جمله صفین حضور داشت. او را صاحب سرّ امیرالمومنین(علیه السلام)نیز می‌دانند. کمیل از جمله ده نفری است که در زمان عثمان از کوفه به شام تبعید شدند.[ ترجمه دعای کمیل، از علامه محمد باقر مجلسی] کمیل در سال ۸۲ق به دستورحجاج بن یوسف ثقفی کشته شد.[ شرح دعای کمیل، نوشته میرزا ابوالحسن لاری معاصر صاحب الذریعه که در حاشیه زاد المعاد علامه مجلسی چاپ شده است.]
از آنجا که این دعا را کمیل از امام علی(علیه السلام) روایت کرده، به دعای کمیل مشهور شده است.
سند دعا
منبع دعای کمیل کتاب مصباح المتهجد[شرح دعای کمیل، مولی عبدالله سبزواری (درگذشت ۱۳۲۴) از شاگردان حاج ملا هادی سبزواری که در سال ۱۳۴۳ منتشر شده است.] شیخ طوسی است. شیخ طوسی این دعا را به نام دعای خضر در ضمن اعمال ماه شعبان آورده است. وی می‌گوید: «روایت شده که کمیل بن زیاد نخعی امیرالمؤمنین(علیه السلام) را دید که در شب نیمه ماه شعبان در حال سجده این دعا را می‌خواند» سپس دعای مشهور کمیل را نقل می‌کند. سید بن طاووس در اقبال الاعمال،[ دعای کمیل از امام علی بن ابی طالب(ع) که حاوی ترجمه و شرح دعا است و در سال ۱۳۵۱ به چاپ رسیده است.] علامه مجلسی در زاد المعاد[شرح دعای کمیل از میرزا عباس دارابی از شاگردان حاجی سبزواری است.] و کفعمی[انیس اللیل در شرح دعای کمیل، از تألیفات حاج محمد رضا کلباسی.] در ضمن اعمال نیمه شعبان این دعا را آورده‌اند. شیخ عباس قمی نیز در مفاتیح الجنان[ دعای کمیل و ندبه ترجمه موزونی از این دعا است که ابوالقاسم امین زاده سروده و در تهران چاپ شده است.] دعای کمیل را به نقل از مصباح المتهجد آورده است. علامه مجلسی[ترجمه دعای کمیل از مولوی مقبول احمد، معاصر شیخ آقا بزرگ تهرانی.] دعای کمیل را بهترین دعا معرفی کرده است.
ثواب قرائت
سید بن طاووس در کتاب اقبال الاعمال[ترجمه دعای کمیل از سید رضی هندی معاصر با صاحب الذریعه که به زبان انگلیسی است.] بعد از اینکه کلام شیخ طوسی در مصباح المتهجد را می‌آورد، روایت دیگری را نقل می‌کند که کمیل بن زیاد می‌گوید: «روزی با مولای خود، امام علی(علیه السلام) در مسجد بصرهنشسته بودم و جمعی از اصحاب حضرت هم حضور داشتند. از حضرت سؤال شد که معنای این آیه که خدا می‌فرماید: «فِیهَا یفْرَقُ کلُّ أَمْرٍ حَکیمٍ»[ترجمه دعای کمیل همراه با شرحی از آن از محمد علی مدرس چهاردهی(متوفی ۱۳۳۴)] چیست؟ حضرت فرمودند: آن شب نیمه شعبان است. سوگند به کسی که جان علی در دست قدرت اوست هیچ بنده‌ای نیست جز اینکه تمام آنچه بر او از نیکی و بدی می‌گذرد، در شب نیمه شعبان برایش تقسیم می‌شود تا آخرسال او. هر بنده‌ای که آن شب را به عبادت احیا کند و دعای حضرت خضر را بخواند، دعای او مستجاب می‌شود.»
کمیل می‌گوید: «وقتی که حضرت به منزل خود رفتند، وقت شب به خدمت آن بزرگوار رسیدم. حضرت فرمودند برای چه کاری آمدی؟ عرض کردم به طلب دعای خضر آمده‌ام. امیرالمومنین فرمود:ای کمیل، اگر این دعا را حفظ کردی هر شب جمعه یا در هر ماه و یا سالی یکبار و یا لااقل در تمام عمر یک مرتبه بخوان تا امور تو کفایت شود. خداوند تو را یاری می‌کند، روزی تو زیاد می‌شود و البته از مغفرت هم محروم نخواهی شد. ای کمیل، مدتی که تو با ما مصاحب هستی، موجب شده که تو را به چنین نعمت و کرامتی سرافراز گردانم. ای کمیل بنویس: اللهم انی اسئلک برحمتک…»
حکم فقهی
جُنُب و حائض اگر دعای کمیل بخوانند احوط و بهتر آن است که آیه «أَفَمَن کانَ مُؤْمِنًا کمَن کانَ فَاسِقًا لَّا یسْتَوُونَ»[ شرح دعای کمیل عربی و فارسی از محمد ابراهیم سبزواری (متولد ۱۲۹۱)] که جزء آن است، نخوانند چون جزء سوره حم سجده است.[شرح دعای کمیل از میرزا ابوالقاسم فرزند حجت مامقانی (۱۲۸۵۱۳۲۱)]اما بعضی از فقها خواندن این آیه را برای حائض و جنب حرام می‌دانند.[شرح دعای کمیل، از سید ابوالمکارم موسوی زنجانی (متوفی ۱۳۲۰)]
زمان
با توجه به گفته سید بن طاووس در کتاب اقبال الاعمال[شرح دعای کمیل با عنوان مفتاح المراد] زمان قرائت دعای کمیل، نیمه شعبان و شب جمعه است. و در ایران نیز رسم بر این است که شیعیان این دعا را در نیمه شعبان و شب‌های جمعه در مکان‌های مذهبی به صورت جمع می‌خوانند.
